NIEBO NAD NAMI (4): Całonocne obserwacje wiosennej komety

Przed nami pierwszy w całości wiosenny miesiąc - przynajmniej w teorii. Miesiąc, który zwykle zapewnia polskim miłośnikom astronomii jeszcze więcej pogodnego nieba od swojego poprzednika, a jednocześnie dostarcza nieco przyjemniejszych, bardziej znośnych temperatur w czasie nocnych obserwacji nieba - przynajmniej w teorii.

Może pogoda za oknem nie wszędzie na to nie wskazuje, ale kończący się marzec bez wątpienia okazał się zdecydowanie słoneczniejszy od zimowych miesięcy, a wieczorne wypady z aparatami, lornetkami i teleskopami mogły odbywać się o wiele częściej, niż jeszcze kilka tygodni temu. Tegoroczny kwiecień to drugi miesiąc obserwacji jasnej komety C/2011 L4 (PanSTARRS) która wkroczywszy w gwiazdozbiory okołobiegunowe nie będzie w najbliższych miesiącach zachodzić, czas najlepszej widoczności Saturna w 2013 roku związanej z nadchodzącą opozycją i okazja do sprawdzenia jak dostrzegalne może być częściowe zaćmienie Księżyca z fazą maksymalną zaledwie 1,5%.

Kwietniowe dni są już wyraźniej dłuższe od marcowych, a noce skracają się w tym czasie w najszybszym tempie. 1 kwietnia Słońce wschodzi o godz. 06:18 i zachodzi o 19:21. Pod koniec miesiąca pory te przesuwają się odpowiednio do 05:08 i 20:15. Widać zatem, że trwający na początku kwietnia nieco ponad 13 godzin dzień wydłuża się w ciągu miesiąca do ponad 15 godzin. Wysokość kątowa Słońca w czasie górowania wzrasta z 40 do 50 stopni nad horyzontem.

Bezksiężycowe noce z najciemniejszym niebem w kwietniu wystąpią w pierwszej połowie miesiąca, dzięki następującemu układowi faz Księżyca: III kwadra 3 kwietnia, nów 10 kwietnia, I kwadra 18 kwietnia i pełnia 25 kwietnia. Choć kwiecień dostarczy dobrych warunków widoczności tylko dla dwóch największych planet, na brak atrakcji, przede wszystkim za sprawą widocznej w lornetkach co noc komety, nie możemy narzekać.

Widoczność planet w kwietniu 2013


MERKURY - pozostaje niewidoczny.
WENUS - po koniunkcji górnej ze Słońcem z 29 marca, planeta pozostanie niewidoczna.
MARS - pozostaje niewidoczny. 17 kwietnia znajdzie się w koniunkcji ze Słońcem.
JOWISZ - widoczny w pierwszej połowie nocy na niebie zachodnim i północno-zachodnim w gwiazdozbiorze Byka. Na początku kwietnia planeta będzie w zasięgu amatorów do kilkunastu minut po północy, na przełomie kwietnia i maja Jowisz będzie zachodzić krótko po godz. 23:00, a w momencie zmierzchu cywilnego elewacja spadnie do 20 stopni. W kwietniu jasność planety zmniejsza się z -2,2 do -2,0 mag. a średnica tarczy w teleskopach z 35,7 do 33 sekund. To ostatni miesiąc z jeszcze dość dobrymi warunkami obserwacyjnymi w sezonie 2012/2013.
SATURN - widoczny przez większą część nocy w gwiazdozbiorze Panny. 1 kwietnia wschodzi około godz. 22:00, a góruje po 02:40 na wysokości 24 stopni. Pod koniec miesiąca Saturn wschodzi wraz z zachodem Słońca, a moment górowania przypada około 40 minut po północy. Blask Saturna pod koniec miesiąca staje się największy w roku (0,1 mag.), podobnie jak średnica tarczy która bez wliczonego układu pierścieni wyniesie w momencie opozycji 18,7 sekund. Wliczając układ pierścieni średnica kątowa planety w teleskopach osiągnie 42 sekundy. Sezon obserwacyjny Saturna wkracza zatem w najlepszy okres, a nachylenie pierścieni względem obserwatora na Ziemi jest już zdecydowanie korzystniejsze niż w trzech ubiegłych sezonach, czyniąc tę planetę wdzięcznym obiektem dla posiadaczy teleskopów.
URAN - pozostaje niewidoczny.
NEPTUN - pozostaje niewidoczny.

Ważniejsze zjawiska astronomiczne w kwietniu 2013, widoczne z terenów Polski


- 01-07.04 - koniunkcja komety C/2011 L4 (PanSTARRS) z galaktyką M31 - pierwsze siedem wieczorów miesiąca stworzy okazję do obserwacji i fotografii przejścia komety C/2011 L4 (PanSTARRS) w pobliżu galaktyki M31 w gwiazdozbiorze Andromedy. Zjawisko to w przypadku obserwacji wizualnej wymagać będzie użycia przynajmniej lornetki (średnica 50 mm jest wystarczająca) i ciemnego nieba. Na miejskim niebie, przy obecnym położeniu M31 względem horyzontu, obserwacja może być niemożliwa do wykonania. Największe kątowe zbliżenie do Wielkiej Mgławicy Andromedy wystąpi 4 kwietnia - wówczas głowa komety znajdzie się w odległości 2 stopni 25 minut od centrum M31.

Pierwsza symulacja w końcowej części tekstu ukazuje wygląd najbliższej koniunkcji w polu lornetki 10x50 (pole widzenia ustawione na 5 stopni). Druga symulacja to szersze spojrzenie na niebo północno-zachodnie wraz z nałożoną siatką azymutalną i wskazówkami o możliwych sposobach poszukiwania komety i M31 względem innych ciał niebieskich, w celu ułatwienia orientacji dla początkujących obserwatorów.

Obie symulacje ukazują moment zmierzchu astronomicznego, w czasie którego Słońce znajduje się 12,5 stopnia pod horyzontem (dla miejscowości centralnych około godz. 20:40-20:45 CEST), a elewacja komety jak i galaktyki M31 zawiera się jeszcze w przedziale 15-20 stopni nad horyzontem. W poszczególnych wieczorach przechodzenia komety C/2011 L4 (PanSTARRS) w pobliżu M31, separacje pomiędzy głową komety a centrum galaktyki Andromedy kształtować się będą następująco:

01.04 - ~ 4 stopnie 17 minut
02.04 - ~ 3 stopnie 19 minut
03.04 - ~ 2 stopnie 40 minut
04.04 - ~ 2 stopnie 25 minut
05.04 - ~ 2 stopnie 45 minut
06.04 - ~ 3 stopnie 30 minut
07.04 - ~ 4 stopnie 20 minut

Ponieważ oba obiekty są obiektami rozmytymi a nie punktowymi, zaświetlenie i przejrzystość nieba będą odgrywały szczególną rolę. Należy pamiętać, że po zmniejszeniu się wysokości nad horyzontem obu obiektów, mogą one stać się już niedostrzegalne, zwłaszcza galaktyka M31. W związku z powyższym obserwacje warto przeprowadzić zanim elewacja obu obiektów spadnie do mniej niż 10 stopni. Zjawisko dość wymagające, ale znając położenie obiektów, dysponując niewielką lornetką i przebywając pod przynajmniej umiarkowanie ciemnym niebem, koniunkcja powinna zostać zaobserwowana.

- 13.04 - koniunkcja Księżyca z Plejadami - pierwsze w okresie wiosennym stosunkowo bliskie spotkanie Młodego Księżyca z gromadą otwartą M45. Separacja pomiędzy Plejadami a Księżycem wyniesie około 5,5 stopnia, a czas najlepszej widoczności zachodzić będzie pomiędzy 20:30 a 22:00. Zjawisko najlepiej będzie prezentować się w lornetkach z niewielkim powiększeniem i dużym polem widzenia, warto również podjąć próby fotograficzne zjawiska, zwłaszcza kiedy niebo dopiero zacznie ciemnieć. Przy wysokiej elewacji Księżyca nad horyzontem z pewnością dobrze uwidoczni się światło popielate.

- 14.04 - koniunkcja Księżyca z Jowiszem - na obserwacje tego zjawiska warto wybrać się o porównywalnej porze jak przy wcześniejszym spotkaniu Księżyca z Plejadami. Dobre warunki panować będą do ok. 23:30, później oba obiekty znajdywać się będą już blisko horyzontu. W czasie największego zbliżenia tego wieczoru dystans dzielący obiekty wyniesie 2,5 stopnia. Ponownie zachęcam do fotografowania zjawiska i polowania na światło popielate.

- 22.04 - maksimum aktywności Lirydów - występujące od 15 do 28 kwietnia meteory, których radiant znajduje się w gwiazdozbiorze Lutni, w pobliżu najjaśniejszej Wegi, osiągają maksymalną aktywność 22 kwietnia. W tym roku wg prognoz Lirydy mogą pojawiać się najliczniej pomiędzy godz. 06:00 a 17:00 czasu polskiego. W maksimum ZHR zwykle osiąga wartość 15-20 zjawisk, możliwe jednak że część z nich będzie tłumiona za sprawą zmierzającego do pełni Księżyca.

- 25.04 - koniunkcja Księżyca ze Spiką - jedno z bliższych spotkań Księżyca i najjaśniejszej gwiazdy Panny w tym sezonie. Podczas największego zbliżenia dystans dzielący obiekty wyniesie tylko 1 stopień, a stanie się to w nocy z 24/25 kwietnia około godz. 02:30, 16 stopni nad południowo-zachodnim horyzontem.
- 25.04 - częściowe zaćmienie Księżyca - zjawisko, z którego umieszczeniem w tym zestawieniu wahałem się do ostatniej chwili. Dlaczego? Ponieważ może się ono okazać ... niedostrzegalne. Sam jestem bardzo ciekaw jak będzie w rzeczywistości, albowiem nigdy nie prowadziłem obserwacji częściowego zaćmienia Księżyca o tak niewielkiej fazie. Tak nikłego częściowego zaćmienia długo nie było (od 1947 roku) i długo  nie będzie (do 2034), dlatego warto samemu sprawdzić, na ile będzie ono widoczne.

Choć zaćmienie będzie miało charakter częściowy, czyli teoretycznie już umożliwiający dostrzeżenie, faza maksimum tego zaćmienia - zaledwie 1,5%, może okazać się zbyt mała, by stała się przez każdego zauważona. Sama tarcza w maksimum będzie nieco ciemniejsza niż w zwykłej pełni za sprawą całkowitego zanurzenia w strefę półcienia, niestety ta faza zjawiska nie jest łatwo dostrzegalna. Dla przypadkowych osób Księżyc nie będzie się niczym różnił od Księżyca w zwykłej pełni. Szansa na dostrzeżenie pociemnienia brzegu tarczy pojawi się najpewniej dopiero przy użyciu lornetki lub teleskopu, albo nawet wyłącznie na fotografiach, które będzie można później porównać.

Faza częściowa rozpocznie się o godz. 21:54 czasu polskiego. Maksimum zaćmienia przypadnie o godz. 22:07 czasu polskiego. Księżyc będzie przebywać w tym momencie 13 stopni nad południowo-wschodnim horyzontem w towarzystwie Saturna będącego na dwie doby przed tegoroczną opozycją. Gdyby tarczę Księżyca przerobić na tarczę zegarową, pociemnienia należy oczekiwać na godz. 11-12 przy samej krawędzi. Aby uzmysłowić sobie jak niewielka będzie faza maksimum proponuję spojrzeć na zamieszczoną w końcowej części tekstu symulację NASA, ukazującą którą krawędzią i w jak nikłym stopniu Księżyc zanurzy się w strefie cienia ziemskiego, czyli tej która ukazuje już wyraźne pociemnienie tarczy. Ze strefy cienia ziemskiego Księżyc wynurzy się o 22:21. Główna faza zjawiska potrwa więc zaledwie 27 minut.

Po zjawisku nie oczekiwałbym zbyt wiele, ale w przypadku sprzyjającej pogody, szansę oczywiście zawsze warto wykorzystać - choćby dla zaspokojenia ciekawości w jaki sposób zaćmienie z fazą częściową osiągającą 1,5% jest dostrzegalne czy możliwe do sfotografowania.

UPDATE: Relacja z obserwacji zaćmienia pod poniższym linkiem.

- 26.04 - koniunkcja Księżyca z Saturnem - Księżyc w pełni i Saturn na dwie doby przed punktem opozycji po raz kolejny spotkają się w tym sezonie. Obserwacje możliwe przez całą noc z 25/26 kwietnia, zatem również w trakcie częściowego zaćmienia Księżyca, z najlepszymi warunkami obserwacyjnymi około godz. 02:00-02:30, kiedy separacja pomiędzy obiektami zmniejszy się do 4 stopni.

- 01-30.04 - kometa C/2011 L4 (PanSTARRS) - w drugim miesiącu widoczności, kometa przemknie przez następne dwa gwiazdozbiory - od 1 do 9 kwietnia przebywać będzie w Andromedzie, po czym 10 kwietnia wstąpi do gwiazdozbioru Kasjopei. Oznacza to, że w kwietniu kometa będzie już obiektem okołobiegunowym. To z kolei oznacza, że obserwacje będą możliwe przez całą noc, zarówno na niebie wieczornym, jak i porannym

Przez pierwszą dekadę miesiąca jej blask wg prognoz powinien zawierać się pomiędzy 4,0 a 5,5 mag. co oznacza, że będzie ona obiektem dostępnym przynajmniej w lornetkach. Niewykluczone jednak, że w doskonałych warunkach obserwacyjnych poza miastem przy bezksiężycowej nocy będzie jeszcze widoczna okiem nieuzbrojonym. Poza miastami w okolicach kwietniowego nowiu Księżyca powinna być dobrze widocznym w lornetkach obiektem, który można będzie obserwować na najciemniejszym niebie nawet po zmierzchu astronomicznym, przy jednocześnie przyzwoitej wysokości nad horyzontem.

Do końca drugiej dekady miesiąca jej jasność powinna zmaleć do ok. 6,0-6,5 mag, na przełomie kwietnia i maja jej blask wg prognoz będzie już słabszy od 7 mag. co nadal będzie wystarczało do amatorskich obserwacji przez lornetki i teleskopy o średnicy 50-70 mm.

Przypominam, że główny tekst poświęcony komecie C/2011 L4 (PanSTARRS) zawarłem pod tym linkiem i to w nim pojawiają się kolejne uzupełnienia informacji dotyczące aktualnych warunków widoczności obiektu, wprowadzane na bieżąco wraz z upływem kolejnych dni.

04.04.2013 r. 20:40 CEST.
04.04.2013 r. 20:40 CEST.
13.04.2013 r. 20:40 CEST.
14.04.2013 r. 20:45 CEST.
24/25.04.2013 r. 02:30 CEST.
25/26.04.2013 r. 02:30 CEST.
Faza maksymalna częściowego zaćmienia Księżyca 25.04.2013 r. (Credit: NASA)
Przebieg częściowego zaćmienia Księżyca 25.04.2013 r. (Credit: NASA)
Wygląd nieba południowego na początku kwietnia 2013 o godz. 22:00 CEST.
Wygląd nieba północnego na początku kwietnia 2013 o godz. 22:00 CEST.
Długość nocy astronomicznej w kwietniu (kolor czarny). Przedział czasowy od godz. 18:00 do 06:00 CET. Im jaśniejszy odcień koloru żółtego, tym większe oświetlenie Księżyca.
Widoczność czasowa (kolor żółty) poszczególnych planet na początku i końcu miesiąca.  Przedział czasowy od godz. 18:00 do 06:00 CET.
Położenie komety C/2011 L4 (PanSTARRS) w kwietniu na niebie wieczornym w momencie zmierzchu cywilnego (Słońce 6 stopni pod horyzontem).
Położenie komety C/2011 L4 (PanSTARRS) w kwietniu na niebie porannym w czasie świtu astronomicznego (Słońce >15 stopni pod horyzontem).

Dane dotyczące jasności obiektów na podst. wyliczeń CalSky.
Symulacje opracowane w Stellarium i HN Sky.

Komentarze

  1. Dzięki za tekst:) Ciekawa sprawa z tym zaćmieniem 25 kwietnia, jak pogoda pozwoli to będę próbował i zobaczę czy da się to dostrzec. pozdr:)

    OdpowiedzUsuń
  2. Ja jestem strasznie podekscytowany tym zaćmieniem. Dla mnie to ogromna atrakcja mimo małej fazy. Jestem ogromnym fanem zaćmień. Nawet jeśli ma być ono na granicy dostrzegalności, czy ma być mało efektowne to i tak warto je zobaczyć. Próbować. Wpisy bardzo ciekawie opisane. Oby pogoda dopisała, nie mogę się już doczekać. Pozdrawiam Daniel.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. @ Piotr
      Pogoda mogła by się postarać, rok temu druga połowa kwietnia była bardzo przyzwoita, może w tym roku będzie podobnie.
      @ Daniel
      Otóż to Danielu, próbować trzeba. Chociaż w cieniu Księżyc będzie samą krawędzią, to nawet dla siebie samego warto sprawdzić czy tak małe zaćmienie da się dostrzec. Godzina obserwacji całkiem przyzwoita!

      Usuń
  3. Za dwa dni zaćmienie, jestem bardzo ciekawy czy czy da się je dostrzec ale będę czekał z aparatem. Prognoza dla Kujaw jest dobra :)

    OdpowiedzUsuń
  4. Ja też nie mogę się doczekać. Przygotowuję się do tego zaćmienia od powiedzmy Poniedziałku. Wczoraj jeszcze sprawdzałem mocowanie aparatu do okularu PL25m do synty 12"- nagrania wychodziły na prawdę bardzo dobrze. Szukałem też odpowiedniego miejsca- łąki lub podwórek. Raczej wygrywa pole na którym zasialiśmy trawę- blisko łąk ale i bezpieczne miejsce. Plan jest taki- obserwować od początku wizualnie, w momencie maksimum zrobić nagranie i później może do końca nagrywać. W każdym razie nie mogę się doczekać, mimo znikomej fazy. W ogóle analizując poprzednie nagranie to pociemnienie brzegu powinno być bardzo dobrze widoczne w teleskopie. Gołym okiem też a to za sprawą półcienia- powiedzmy- górna część będzie lekko nagryziona ale jeszcze ciemny półcień. Powinno być dobrze;D PS Jakoś wcale nie spotkałem się z wątkiem na forach na temat tego zacmienia...

    OdpowiedzUsuń
  5. Jeszcze jedno- to, że zaćmienie powinno być dobrze widoczne, w sensie pociemnienia- przeanalizowałem ze swoich zapisków z poprzednich zaćmień. Wtedy gdy zacmienie kończyło się- bardzo pilnie przypatrywałem się kiedy zostawały 2% częsciowego zaćmienia- z tąd wynikło, że w teleskopie było to widoczne bardzo dobrze, a gołym okiem było widać lekkie spłaszczenie krawędzi i otaczające ją lekkie pociemnienie- półcień. Ale przeżywam to zaćmienie hehe Prognozy są raczej obiecujące;D Jestem ogromnym zapaleńcem do zacmień, szykuje się we mnie łowca. Pozdrawiam Daniel;)

    OdpowiedzUsuń
  6. @ Anonimowy
    Pomorze również ma dobrą prognozę. Nie będzie to efektowne, ale warto spróbować, choćby z powodów o których napisałem wyżej.

    @ Daniel
    Przypuszczam Daniel, że to przez ten 1% fazy maksymalnej taka cisza na forach. Ale jeśli już pogoda pozwoli, to czemu by nie spróbować?

    Co do pociemnienia, też odnoszę podobne wrażenie. Obserwując całkowite zaćmienie z 15 czerwca 2011, w momencie gdy kończyła się faza częściowa, dało się zauważyć że ta jeszcze zaćmiona krawędź jest ciemniejsza od przeciwległej, będącej już tylko w półcieniu. Ta granica między strefą cienia a półcienia przechodząca przy krawędzi tarczy może rzeczywiście ukazać lekkie pociemnienie. Największa szansa na jego dostrzeżenie gołym okiem będzie z pewnością pomiędzy 21:54 a 22:21 w czasie fazy częściowej (najbardziej o 22:07). Księżyc będzie 10-14 stopni nad horyzontem w zależności od lokalizacji, około dwie godziny po zachodzie Słońca niebo będzie już ciemne (w sensie że da możliwość lepszego skontrastowania tarczy niż na niebie jaśniejszym), więc może coś uda się zobaczyć.

    Zaćmienie bez wątpienia wyjątkowe, a na ile dostrzegalne? Jutro wieczorem rozwiązanie zagadki. :-)

    OdpowiedzUsuń
  7. Można tu dodać, że wiele osób pamięta pociemnienie tarczy podczas całkowitego półcieniowego zaćmienia Księżyca 14 marca 2006- ja niestety nie widziałem tego zaćmienia. Dla mnie każde zaćmienie jest wyjątkowe. Zwłaszcza jeśli wybierze się na jego obserwacje dobre "klimatyczne" miejsce. Hehe- jutrzejsza faza maksymalna ma aż niecałe 2%. Warto korzystać choćby z tych najmniejszych zacmień bo następne dopiero w 2015r. Daniel

    OdpowiedzUsuń
  8. Jeszcze nieco ponad godzina do obserwacji, aparat gotowy, lorneta też, zobaczymy czy da się coś dostrzec. Pogoda na Kujawach w zasadzie nie jest zła : )

    Pozdrawiam
    Zbyszek

    OdpowiedzUsuń
  9. Hawkeye dzięki za takie info! w ogóle nie wiedziałem że dzisiaj to zaćmienie, klamoty już się szykują do obserwacji za godzinę a pogoda sprzyja :)

    OdpowiedzUsuń
  10. Jestem już gotowy, teleskop ładnie pokazuje pociemnienie tarczy, ale gołym okiem też widać że górna połowa staje się ciemniejsza, warunki idealne, już mi się podoba a maksimum dopiero za godzinę :D Widać też Saturna w lewo obok księżyca. Pozdrowienia dla wszystkich z Ustki
    Paweł

    OdpowiedzUsuń

Prześlij komentarz

Zainteresował Ciebie wpis? Masz własne spostrzeżenia? Chcesz dołączyć do dyskusji lub rozpocząć nową? Śmiało! :-)
Jak możesz zostawić komentarz? - Instrukcja
Pamiętaj o Polityce komentarzy

W komentarzach możesz stosować podstawowe tagi HTML w znacznikach <> jak b, i, a href="link"