Zakrycie Jowisza przez Księżyc - 15.07.2012 A.D.

W 2012 roku wspaniałych, ale jednocześnie rzadko powtarzających się zjawisk astronomicznych nie brakuje. Niedawno udostępniłem główny artykuł o bezapelacyjnym hicie tego roku - ostatnim w tym stuleciu tranzycie Wenus na tle Słońca, ale rok ten zaoferuje nam jeszcze inną atrakcję. Zjawisko, które bez wątpienia jest bardziej powtarzalne od wspomnianego tranzytu Wenus, ale znowu nie tak częste, by jego nadejścia nie nagłośnić odpowiednio szybciej. A mowa o zakryciu Jowisza przez Księżyc.

Księżyc nieustannie krąży dookoła Ziemi wzdłuż ekliptyki. W pobliżu ekliptyki zawsze znajdują się także Słońce i planety naszego Układu Słonecznego. W związku z tym co pewien czas Księżyc zbliża się do tych obiektów lub nawet zasłania je - mamy wówczas zaćmienia Słońca, bliskie koniunkcje z planetami, a także zakrycia planet. Z takim zakryciem będziemy mieli do czynienia w niedzielny poranek, 15 lipca 2012 roku. Miesiąc wcześniej dojdzie do bardzo bliskiej koniunkcji Księżyca z Jowiszem, na niebie dziennym. (uzupełnienie - szczegóły tej koniunkcji podałem w czerwcowym "Niebie nad nami").


SPRZĘT OBSERWACYJNY


Obserwacja bezpośrednia

W odróżnieniu od tranzytu Wenus, podczas którego warto wesprzeć się lornetką z filtrem, zjawisko zakrycia Jowisza przez Księżyc będzie doskonale widoczne gołym okiem. Nie trzeba chyba tłumaczyć zalet zastosowania sprzętu optycznego, bo jest to zrozumiałe. Nawet zwykła lornetka 10x50 ogromnie zwiększy nasze możliwości. Jeśli więc chcemy przyjrzeć się zjawisku nieco dokładniej, powinniśmy uzbroić się w sprzętowe minimum.

Do obserwacji zjawiska w zupełności wystarczy nam typowa lornetka z 7-mio lub 10-krotnym powiększeniem i średnicą obiektywów 25 lub 50 mm. Warto wesprzeć się statywem lub jego zamiennikiem, aby uzyskany obraz był stabilny. Ułatwi to nam dokładne dostrzeżenie momentu zakrycia planety i jej satelitów.

Posiadacze teleskopów mogą dokonać bardziej szczegółowych obserwacji zjawiska, z dokładnością do kilku-kilkunastu sekund. Nie trzeba tutaj rozdrabniać się na poszczególne typy teleskopów, ponieważ każdym z nich będziemy w stanie dostrzec omawiane zjawisko. Skoro jest to możliwe gołym okiem, to lornetką czy teleskopem tym bardziej.

Fotografia zjawiska

Jako plan minimum - potrzebować będziemy zwykłego cyfrowego kompaktu. Dobry efekt da zastosowanie takiego kompaktu, który pozwala stosować powiększenia optyczne obrazu około 7-10x, opcjonalnie również statywu, na którym aparat umocujemy. Takim sprzętem uzyskamy wprawdzie niewielki obraz Księżyca, ale moment zakrywania Jowisza jak i jego późniejsze odkrycie będziemy w stanie uwiecznić.

Dysponując dodatkowo lornetką możemy próbować swoich sił fotografując zakrycie poprzez przykładanie aparatu do jednego z okularów lornetki (projekcja okularowa). Należy wówczas zadbać o zachowanie osiowości obu przyrządów, gdyż metoda ta jest podatna na wprowadzanie do zdjęć wad obrazu, m.in. aberracji achromatycznej, winietowania czy rozmywania obrazu (brak ostrości).

Posiadacze teleskopów mogą podejść do próby uwiecznienia zjawiska na dwa sposoby - poprzez projekcję okularową (poprzedni akapit) lub fotografię w ognisku głównym teleskopu. Sama zaś fotografia w ognisku głównym także może być podjęta na dwa sposoby - przy wykorzystaniu lustrzanki ze zdjętym obiektywem (zaletą jest bardzo duża rozdzielczość uzyskiwanego obrazu, wadą mały rozmiar tarczy planety na matrycy aparatu). Drugą metodą fotografii zjawiska w ognisku głównym teleskopu jest zastosowanie webcama i tworzenie materiałów AVI do późniejszej obróbki. Otrzymać wówczas możemy większy rozmiar tarczy Jowisza łącznie z pasami w jego atmosferze (zwłaszcza po zastosowaniu telekonwerterów), jak i większy detal obrazu powierzchni Księżyca. Do metody tej oczywiście na miejscu obserwacji niezbędne będzie zasilanie i laptop, do którego podłączymy webcama zamocowanego w ognisku głównym teleskopu.


PRZEBIEG ZJAWISKA


Ze względu na położenie, obserwatorzy z Polski będą mieli możliwość dokonania obserwacji zakrycia, jak i odkrycia Jowisza przez Księżyc. Do zjawiska dojdzie w gwiazdozbiorze Byka, na 4 doby przed lipcowym nowiem. Księżyc będzie więc w fazie malejącego sierpa, oświetlonego w 15%.

Zakrycie Jowisza

Główną częścią zjawiska będzie zakrycie Jowisza. Do zakrycia dojdzie przy jasnym brzegu tarczy Księżyca. Początek zjawiska będzie miał miejsce o godz. 03:48 CEST (plus minus kilka minut w zależności od lokalizacji). Tarcza planety zasłaniana będzie przez sierp Księżyca około 120 sekund, po czym całkowicie znajdzie się za tarczą Księżyca. Efekt w czasie obserwacji zakrycia gołym okiem będzie taki iż, Jowisz będzie stopniowo tracił na jasności, stając się coraz mniejszym i słabszym punktem, aż po dwóch minutach całkowicie zniknie (oczywiście sama wielkość gwiazdowa planety nie będzie zmienna i podczas zjawiska wynosić będzie -2,1 mag). Średnica tarczy planety widziana w teleskopie wynosić będzie wówczas 34,7 sekund kątowych. Do zakrycia dojdzie na wysokości około 19 stopni kątowych, na niebie północno-wschodnim (azymut 80 stopni).

Zakrycia księżyców galileuszowych

Posiadacze lornetek i teleskopów wraz z obserwacją zakrycia Jowisza będą mogli podziwiać również stopniowe zakrywanie czterech najjaśniejszych satelitów planety. Zakrycia obiektów następować będą kolejno o podanych godzinach:

1. Europa (jasność 6,4 mag) - godz. 03:43 CEST
2. Io (jasność 5,8 mag) - godz. 03:47 CEST
3. Jowisz (jasność -2,1 mag) - godz. 03:48 CEST
4. Ganimedes (jasność 5,4 mag) - godz. 03:55 CEST
5. Callisto (jasność 6,5 mag) - godz. 03:59 CEST

Momenty zakryć mogą różnić się nieznacznie w zależności od lokalizacji obserwatora.

Księżyc i Jowisz gołym okiem na niebie północno-wschodnim - godz. 03:30 CEST.
Godz. 03:43 CEST. Zakrycie Europy.
Godz. 03:47 CEST. Zakrycie Io.
Godz. 03:48 CEST. Zakrycie Jowisza.
Godz. 03:55 CEST. Zakrycie Ganimedesa.
Godz. 03:59 CEST. Zakrycie Callisto.
Odkrycie Jowisza

W około pół godziny po zakryciu Jowisza, nastąpi jego odkrycie po przeciwnej stronie tarczy Księżyca. Ta część zjawiska może dla niektórych stanowić większe wyzwanie, ponieważ nastąpi na kilka minut przed wschodem Słońca (m.in. miejsca wzdłuż Wisły), a na północnym wschodzie Polski (m.in. Suwałki, Podlasie) już po wschodzie Słońca. Niebo będzie już bardzo rozświetlone, co dla niewprawionego oka może utrudniać dokładne dostrzeżenie momentu odkrycia. Mając jednak nakierowaną lornetkę czy teleskop na Księżyc, zobaczenie tego etapu zjawiska nie powinno być niemożliwe do dostrzeżenia. Na południowym zachodzie kraju odkrycie Jowisza nastąpi jeszcze przed wschodem Słońca. Odkrycia obiektów następować będą kolejno o podanych godzinach:

1. Europa (jasność 6,4 mag) - godz. 04:20 CEST
2. Io (jasność 5,8 mag) - godz. 04:23 CEST
3. Jowisz (jasność -2,1 mag) - godz. 04:25 CEST
4. Ganimedes (jasność 5,4 mag) - godz. 04:33 CEST
5. Callisto  (jasność 6,5 mag) - godz. 04:38 CEST

Ze względu na jasność nieba i niewielką jasność księżyców galileuszowych, w niektórych regionach (począwszy od północnego wschodu) możliwa będzie obserwacja odkrycia tylko w przypadku Jowisza.

Godz. 04:25 CEST. Odkrycie Jowisza.
Do odkrycia Jowisza dojdzie przy nieoświetlonym brzegu tarczy Księżyca, na wysokości około 24 stopni, niemal idealnie nad punktem wschodniego horyzontu (azymut 88 stopni). Pierwsze światło Jowisza w czasie odkrycia wyłoni się zza nieoświetlonej krawędzi Księżyca o godz. 04:25 CEST (plus minus kilka minut w zależności od lokalizacji). Podobnie jak zakrycie, proces wyłaniania się planety zza Srebrnego Globu potrwa około 120 sekund. Etap ten będzie widoczny zarówno w lornetkach, jak i teleskopach. Osoby dysponujące dobrym wzrokiem być może dostrzegą moment odkrycia Jowisza gołym okiem, ze względu na dużą jasność obiektu.

Od autora słów kilka

Jak zwykle zachęcam do przeprowadzenia własnych obserwacji zjawiska, zwłaszcza głównego etapu, czyli momentu zakrycia. Zjawisko bez wątpienia jest pierwszym po tranzycie Wenus hitem tego roku. W razie sprzyjającej pogody próbujmy własnych sił, zjawisko to nie należy bowiem do częstych. Odstępy pomiędzy takimi zakryciami widocznymi z tego samego miejsca wynoszą zazwyczaj kilka lat. Biorąc pod uwagę całą Ziemię, zjawisko bywa powtarzalne dużo bardziej. Namawiam do obserwacji jak i fotografii zakrycia, wszystkich, łącznie z osobami nie posiadającymi teleskopów. W związku z tym, co napisałem kilka akapitów powyżej, zjawisko może dostrzec każdy, kto zechce zarwać noc z 14 na 15 lipca (sobota/niedziela) i oczywiście o ile warunki pogodowe będą na to pozwalały. W zamian za częstsze występowanie zjawiska w porównaniu do tranzytu Wenus, nie będziemy mieć już takiej elastyczności pod względem czasowym. O ile przejście Wenus możemy próbować zobaczyć przez około 150 minut, o tyle moment zakrycia i odkrycia planety przez Księżyc będzie chwilowy. Jeśli nie uda się nam tym razem, szansa na powtórkę przypadnie dopiero 28 listopada 2019 roku. Dużo czekania? W skali wszechświata to okres wręcz śmieszny, ale dla nas, zwykłych ludzi te 7 lat to raczej dość długi okres czasu w razie niepowodzenia. Czy się uda? Pogoda w lipcu jest często dynamiczna. To najbardziej deszczowy miesiąc w Polsce, choć duża część opadów ma pochodzenie burzowe, a co za tym idzie występuje w drugiej części dnia i wieczorami. Poranki często jednak bywają pogodne, tak więc miejmy nadzieję, że 15 lipca przed wschodem Słońca, będziemy cieszyć się pięknym zakryciem Jowisza przez wąski sierp Księżyca.


Symulacja przebiegu zjawiska (czasy dla Pomorza Gdańskiego, w innych regionach mogą się one różnic o kilka minut).

Jasność obiektów na podstawie wyliczeń CalSky.

Linki:
Wątek na forum Astro4U poświęcony zakryciu Jowisza.

Komentarze

  1. O patrz. Nie słyszałem. Chyba kupię sobie złącze do podczepienia aparatu do teleskopu, bo z ręki to najwyżej księżyc się da sfocić.

    Bodaj w 2006 roku oglądałem zakrycie Saturna.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. O tak, zakrycie Saturna to było również ważne wydarzenie, niestety w moim przypadku chmury chciały inaczej.

      Tym razem jednak atrakcję zwiększają dużo większe rozmiary kątowe zakrywanego obiektu, zjawisko nawet w lornetkach może się pięknie prezentować!:-)

      Usuń
  2. Zakrycie Saturna przez Księżyc można było obserwować w marcu i maju 2007r :)

    OdpowiedzUsuń

Prześlij komentarz

Zainteresował Ciebie wpis? Masz własne spostrzeżenia? Chcesz dołączyć do dyskusji lub rozpocząć nową? Śmiało! :-)
Jak możesz zostawić komentarz? - Instrukcja
Pamiętaj o Polityce komentarzy

W komentarzach możesz stosować podstawowe tagi HTML w znacznikach <> jak b, i, a href="link"